Manifest Duurzaam Regeerakkoord

Neem als uitgangspunt de 17 duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG's) en het klimaatakkoord van Parijs vastgelegd, beide samengevat in zes transitiepaden. In een studie in het wetenschappelijk tijdschrift Nature Sustainability zijn zes samenhangende systeemopgaven, ofwel 'SDG-transitiepaden', ontworpen die de benodigde acties in kaart brengen om de duurzame ontwikkelingsdoelen te bereiken. De Nederlandse overheid heeft deze opgaven vertaald naar de Nederlandse context:

1. Kringlooplandbouw, biodiversiteit en voedselsysteem

2.Menselijk welzijn

3. Circulaire en inclusieve economie en gebruik van grondstoffen

4. Eerlijke klimaat- en energietransitie, klimaatadaptatie en water

5. Inclusieve samenleving, kansengelijkheid en betrouwbare overheid

6. Mondiale verantwoordelijkheid en beleidscoherentie voor ontwikkeling

Bronnen:
- https://www.nature.com/articles/s41893-019-0352-9
- https://hlpf.un.org/countries/netherlands/voluntary-national-review-2022
- https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2022/05/18/zesde-nationale-sdg-rapportage-nederland-ontwikkelt-duurzaam (deel B, p. 13-24) Ministeries zijn hierdoor genoodzaakt om op grote thema's met elkaar samen te werken. Dit kan onder regie van de minister-president of de minister van Financiën. Plaats de SDG’s dan ook nadrukkelijk niet meer enkel in het hoofdstuk 'ontwikkelingssamenwerking' (zoals in het vorige regeerakkoord), want Nederland heeft er in 2015 voor getekend om de doelen juist ook in Nederland te behalen.

• Ontwikkel het beleid voor de zes transitiepaden in samenhang. Duurzame voortgang kan alleen worden bereikt als aan deze agenda’s tegelijk wordt gewerkt. Een vernieuwing van het belastingstelsel draagt bijvoorbeeld bij aan meer gelijkheid. Door te werken aan klimaatmitigatie- en adaptatie en het versterken van de biodiversiteit kan ook de krapte op de woningmarkt aangepakt worden. De grondstoffentransitie maakt ons minder afhankelijk van oneerlijke handel uit conflictgebieden, en is een voorwaarde om de energietransitie te realiseren. Wil je dat transities slagen, dan moet iedereen ervan kunnen profiteren, bijvoorbeeld door het verduurzamen van woningen en duurzame mobiliteit voor iedereen mogelijk te maken. Er is daarom coherent en consequent Ondersteun ambtenaren en parlementariërs in het integraal denken en werken. Creëer een werkcultuur bij de overheid die iedereen aanmoedigt integraal te werken aan oplossingen. Zoek daarbij de samenwerking op met andere departementen, in plaats van verkokerd aan thema’s te werken. Faciliteer het leren over deze onderwerpen en integreer de toepassing van het beleidskompas van het Rijk in alle beleidscycli. beleid nodig.
• Stel een regeringscommissaris Brede Welvaart en SDG’s aan. Deze krijgt het mandaat en de capaciteit om te bouwen aan een toekomstperspectief en advies te geven over nieuw beleid en op de begroting. Dit advies moet ervoor zorgen dat beleid en begroting bijdragen aan een inclusieve en eerlijke samenleving op een groene en gezonde planeet.
• Draag zorg voor later: Neem langetermijneffecten mee in al het beleid. Dit kan door de generatietoets structureel toe te passen, en door het beleidskompas te gebruiken. Draag uit dat we alleen middels een langetermijnvisie en -plan uit de crises komen.
• Draag zorg voor elders: neem de effecten op andere landen mee in al het beleid. De brede welvaart in Nederland is groter als het elders op de wereld ook goed gaat. We kunnen met ontwikkelingssamenwerking een positieve impact op onder meer armoedebestrijding en onderwijs maken, maar die wordt grotendeels tenietgedaan door bijvoorbeeld ons handelsbeleid. Momenteel is Nederland het op vijf na slechtste land ter wereld als het gaat om negatieve impact in het buitenland door ons handelen en beleid.

Door beleid en markten vóór in plaats van tegen duurzame doelen De Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid stelt dat overheidsbeleid verduurzaming van het bedrijfsleven belemmert, en bovendien grote bedrijven bevoorrecht: https://www.wrr.nl/actueel/nieuws/2023/09/14/steviger-bedrijvenbeleid-noodzakelijk-voor-aanpak-maatschappelijke-opgaven. te laten werken, versnelt het kabinet de transitie naar een duurzame samenleving. Daarvoor moet het kabinet aan deze vier knoppen draaien:

• Meer bestaanszekerheid door belastingverschuiving, zoals van arbeid naar vermogen en vervuiling. Belasting is een grote knop (ongeveer 340 miljard euro, dat is 40% van ons bbp). Om arbeid te laten lonen en meer gelijke kansen te creëren, moet belasting op arbeid deels verschuiven naar andere inkomstenbronnen zoals vermogen en vervuiling. Dit gaat arbeidstekorten tegen, wat nodig is in tijden van vergrijzing. Door progressief te belasten op andere vormen van inkomens (erfenis, dividend, overwaarde bij huizenverkoop) boven een onbelastbaar minimumbedrag gaan we de groeiende ongelijkheid tegen. Onderzoek toont aan dat deze belastingverschuiving positieve effecten heeft op gendergelijkheid en sociale inclusie. Bovendien bevordert het belasten van grondstoffen, materiaal en afval een circulaire economie. Een belasting op grond Zie bijvoorbeeld: https://esb.nu/belasting-op-grond-is-efficient-rechtvaardig-en-uitvoerbaar/. in plaats van onroerende zaakbelasting kan woningbouw stimuleren. Een belastingverschuiving van gezonde naar ongezonde producten maakt de productie en consumptie van gezonde producten aantrekkelijker.
• Echte prijzen: maak het consumenten en bedrijven makkelijker te kiezen voor duurzaamheid, en reken de maatschappelijke en milieukosten door in de producten. Echte prijzen geven de marktprijs mét de maatschappelijke kosten en milieukosten van een product weer. Dit stuurt de markt naar een positieve impact voor onze samenleving. Overheden kunnen bedrijven stimuleren om echte prijzen te rekenen door de kosten voor compensatie van CO2-uitstoot, een leefbaar loon in de productieketen en verlies van biodiversiteit, mee te rekenen in de prijs. Daarbij is grotere bestaanszekerheid (bijv. door belastingverschuiving) een voorwaarde, zodat de kosten eerlijk gedragen worden.
  
  Verder kan de overheid bij beslissingen de kosten en baten voor milieu en maatschappij meerekenen, zodat deze niet bij een ander terecht komen. Transparantie is cruciaal, om verborgen kosten zichtbaar te maken.
  
  Stel een ondergrens voor maatschappelijk verantwoord ondernemen in, bijvoorbeeld door de OESO-richtlijnen voor multinationals wettelijk bindend te maken zoals het IMVO-wetsvoorstel Zie het wetsvoorstel over verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen: https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/wetsvoorstellen/detail?id=2021Z04465&dossier=35761#wetgevingsproces beoogt.
• Duurzaam inkopen: de publieke sector koopt alle producten, werken en diensten structureel duurzaam in, en is zo een hefboom voor verduurzaming in de private sector. De Nederlandse overheid koopt jaarlijks voor ruim 87 miljard euro producten, werken en diensten in. Daarmee heeft het een grote invloed op het aanbod in de markt. Op grote schaal en structureel duurzaam inkopen maakt het aanbod van duurzame producten en diensten beter en betaalbaarder. Duurzame koplopers krijgen bovendien een eerlijke kans om met gevestigde partijen te concurreren.
  
  Met het Manifest MVOI spreken veel overheden hun ambitie uit om samen in te kopen voor positieve maatschappelijke impact. Echter, deze inzet is niet verplicht en er zijn geen consequenties verbonden aan tekortkomingen in het naleven ervan. Wij pleiten voor een bindende afspraak Zie het wetsvoorstel over verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen: https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/wetsvoorstellen/detail?id=2021Z04465&dossier=35761#wetgevingsproces voor alle overheden om duurzaam inkopen als norm vast te leggen. Zo zal via publieke inkoop de duurzaamheidstransitie versneld worden in zowel de publieke als de private sector.
  
  Ondersteun bedrijven die duurzamer willen produceren of inkopen met relevante kennis en financiële instrumenten, bijvoorbeeld door het IMVO-steunpunt bij RVO te versterken.
• Zet financiële instrumenten in voor het behalen van de duurzaamheidsdoelen. Alle publieke financiering moet bijdragen aan duurzame doelen en deze zeker niet ondermijnen. Een eerste stap is gezet met de vergroening van de Exportkredietverzekering De overheid stopt per 2023 met het herverzekeren van fossiele investeringen: https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2022Z20949&did=2022D45069 . De volgende stap is om alle overheidssteun aan vervuilende of sociaal onwenselijke activiteiten af te bouwen, zoals voor de fossiele industrie, of belastende activiteiten Momenteel kan een derde van de landbouwsubsidies schadelijk uitpakken voor de natuur: https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2022Z20949&did=2022D45069 in de landbouw. En dat geld te investeren in de circulaire economie. Met een circulaire economie bereiken we tot 45% van de klimaatdoelen en neemt onze grondstoffenafhankelijkheid af: https://ellenmacarthurfoundation.org/completing-the-picture Daarnaast kan de overheid de financiële sector Zie bijvoobeeld: https://www.sdgnederland.nl/initiatief/de-symfonie-belofte/ stimuleren tot duurzame investeringen. Pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen en banken zijn sneller bereid tot maatschappelijk gewenste investeringen als de overheid de risico’s middels kostenneutrale verzekeringen deels afdekt.

De transitie naar een duurzame samenleving is ingrijpend, voor iedere burger op een eigen manier. We moeten de transitie samen maken. Burgers die zich in dit proces onvoldoende gehoord en gezien voelen, verliezen het vertrouwen in de overheid. Zie het rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau: De Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid stelt dat overheidsbeleid verduurzaming van het bedrijfsleven belemmert, en bovendien grote bedrijven bevoorrecht: https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2023/07/06/roep-om-overheid-die-verantwoordelijkheid-neemt Daarom moet de overheid zorgen dat burgers zichzelf of hun perspectief herkennen in het beleid.

• Werk aan vertrouwen in de politiek. Respecteer de basisrechten van burgers, bescherm die rechten, maak ze waar en leg er verantwoording over af. Maak daarom nu echt werk van een nieuwe bestuurscultuur: openheid, betere controle en snellere correctie. Sluit een regeerakkoord op hoofdlijnen rondom de transitiepaden en debatteer met het parlement over de toekomststrategie. Dit draagt bij aan een breed geïnformeerde en gedragen uitwerking van de benodigde transities en de vertaling naar concreet beleid.
• Betrek bij het opstellen van de toekomststrategie in ieder geval maatschappelijke organisaties, (duurzame) bedrijven en inwoners van Nederland, vooral ook jongeren. Zij weten wat de obstakels zijn op weg naar een inclusieve, duurzame economie en samenleving Bekijk het 11-puntenplan van Het Jonge Geluid: https://hetjongegeluid.nl . Ook hebben ze volop goede ideeën en praktijkvoorbeelden van hoe het wél kan.
• Richt een burgerberaad in met mandaat op de transitiepaden. In het rapport-Brenninkmeijer is al positief geadviseerd over het concept van burgerberaden. Hierdoor praten burgers mee en adviseren ze op basis van uitgebreide informatie over beleid, waarbij van tevoren duidelijk is wat er met deze adviezen gedaan wordt.
• Vergroot de slagkracht van succesvolle maatschappelijke duurzaamheidsinitiatieven. Benut de innovatiekracht en de capaciteit van de samenleving, door het Nationaal Groeifonds meer op brede welvaart te richten en door coöperatieve oplossingen ruimhartig te steunen. Hef belemmerende regelgeving en bureaucratie op.