Doelen waar Nederland op achterloopt hebben prioriteit: dit zijn vooral die voor milieu en gendergelijkheid. Focus op waar het in Nederland wringt, zoals inclusiviteit op de werkvloer. Maak concreet wat de doelen betekenen voor Nederland, zoals bij ‘dringende en doortastende actie tegen verlies van biodiversiteit’. Sommige doelen laten zich direct vertalen, zoals het halveren van armoede volgens nationale standaarden. Dat betekent in Nederland dat het aantal kinderen dat in armoede leeft van 10% naar 5% of minder moet. Soms zijn er al nationale lange termijn doelen, zoals voor gezondheid en klimaat. Deze kunnen een plek krijgen in de samenhangende SDG-agenda. Sommige doelen roepen fundamentele vragen op, zoals groei: wanneer is groei een probleem en wanneer een oplossing? En duurzame productie en consumptie: wanneer is circulair de oplossing en wanneer moet het minder?

Nederland heeft de SDG’s aangenomen en zal ze dus in eigen land moeten behalen. Maar de SDG’s gaan ook over de invloed van Nederland op het buitenland. Bijvoorbeeld via de normen die we internationaal afgesproken hebben, voor de NAVO en de 0,7% van het Bruto Nationaal Inkomen voor ontwikkelingssamenwerking (die we nu beide niet halen) en de invulling daarvan. Het gaat ook over onze omvangrijke ‘voetafdruk’: de invloed op milieu en op sociale zaken (zoals een leefbaar loon) elders. De rol van bedrijven is groot, de SDG’s bieden hen als internationale agenda kansen, en zij zijn nodig om de SDG’s te halen (met maatschappelijk verantwoord ondernemen, betalen van belasting), dus samenwerking is essentieel.

De SDG’s zijn doelen voor 2030. Dat geeft ruimte om kijkend vanuit 2030 de innovaties te zien die nu nodig zijn. Een paar voorbeelden. Veel werk zal een ander karakter krijgen, door AI en robotisering. Daarvoor is ander onderwijs nodig en wellicht een ander vangnet, zoals een basisinkomen. Pensioenen waren ooit bedoeld om armoede onder ouderen te voorkomen, maar nu is de groep ouderen zeer divers en wordt de last op jongeren relatief steeds zwaarder: van zeven werkenden per AOW-gerechtigde naar twee in 2040. Dat vergt een andere verdeling. De vraag naar elektriciteit zal nog groter zijn, waardoor grootschalige oplossingen interessant kunnen worden, zoals waterstof produceren in IJsland, waar veel geothermische energie is, of in de Sahara, waar veel zon is. De vleesconsumptie zal mondiaal verder toenemen, maar met kweekvlees en –melk kan dat gepaard gaan met minder druk op milieu en gezondheid.

De SDG's bieden een kader om verschillende bestaande trajecten (green deals, groeistrategie, klimaatakkoord, preventieakkoord, circulaire doelen, etc.) bij elkaar te brengen en aan te vullen tot een samenhangende en complete agenda. Bij SDG 4 (kwalitatief onderwijs) wordt bijvoorbeeld verband gelegd met alle SDG’s, door te stellen dat in 2030 alle kinderen kennis over en vaardigheden voor duurzame ontwikkeling moeten hebben. Het werk aan de ene SDG zou het werk aan andere SDG’s moeten versterken, en tenminste niet mogen ondermijnen. Dat maakt risico’s zichtbaar, zoals dat de energietransitie ongelijkheid niet mag vergroten. Het maakt ook kansen zichtbaar, zoals dat duurzame energie meer banen oplevert dan fossiele energie. Oplossingen die samenhangen zijn kostenefficiënt en leveren (immateriële) winst op meerdere terreinen. Bijvoorbeeld als niet tegen maar mét de natuur wordt gewerkt, zoals vernatting van veenweidegebied, wat natuur ten goede komt, broeikasgasuitstoot vermindert en bodemdaling tegengaat.

Belasting is een grote knop (ongeveer 300 miljard, dat is 40% van ons bbp). Een belastingverschuiving van arbeid naar vermogen (inclusief pensioenen), vervuiling en gebruik van grondstoffen kan werk stimuleren, ongelijkheid verminderen en circulaire economie stimuleren. In Nederland is vergeleken met andere landen veel belasting op arbeid en weinig op vermogen (inclusief pensioenen). Een belastingverschuiving van gezonde producten naar ongezonde kan de productie en consumptie van gezonde producten aantrekkelijker maken.

Echte prijzen geven de situatie realistisch weer en sturen de markt de juiste kant op. Dit kan op verschillende manieren. Bedrijven kunnen zelf echte prijzen vragen, door bijvoorbeeld een leefbaar loon te betalen en dat mee te rekenen. De overheid kan subsidies verwijderen, zoals bepaalde in de landbouw. Of met belastingen de kosten voor milieu en mens verwerken in de prijs, zodat die publieke kosten vooraf gedekt zijn. Verder kan de overheid bij het nemen van beslissingen alle kosten en baten voor milieu en maatschappij meerekenen, zodat deze niet bij een ander terecht komen. Transparantie is cruciaal, om verborgen kosten zichtbaar te maken.

De overheid is een grote inkoper (ongeveer 70 miljard). Met consequent duurzaam inkopen zou deze een ‘gamechanger’ op de markt zijn. Dat betekent werken met echte prijzen, zodat alle kosten en baten voor milieu en maatschappij meegerekend worden, in Nederland en de internationale keten. Verder zou het helpen om zichtbaar te maken wat sociale ondernemers aan maatschappelijke waarde bieden, zodat dit in de keuze meegewogen kan worden.

Publieke financiering zou bij moeten dragen aan publieke doelen, en deze zeker niet moeten ondermijnen. Daarom wordt nu bijvoorbeeld gewerkt aan vergroening van de Export Krediet Verzekering (10 miljard aan fossiele investeringen verzekerd). De overheid kan de financiële sector stimuleren om meer investeringen te doen die bijdragen aan de SDG’s. De sector kan laten zien dat dit bijdraagt aan solide lange termijn investeringen. In elk geval zouden nieuwe publieke instrumenten aan de SDG’s moeten bijdragen, zoals het Nationaal Groeifonds.

Geef goede informatie over de te bespreken onderwerpen. Maak van tevoren duidelijk wat de status is van de uitkomst van de discussies, zoals of het een advies is en hoe bindend het is voor de overheid. Dit zijn geleerde lessen uit burgerberaden, in Frankrijk, het VK en elders.

Zorg voor diversiteit, bijvoorbeeld door loting. Ook daarvoor bieden burgerberaden een voorbeeld. Wees transparant over het proces, ook voor wie er niet bij is.

Jongeren moeten meedenken. Het is hun toekomst en soms ook hun geld, zoals bij de herstelfondsen en het Nationaal Groeifonds. Laat hen mee bepalen hoe ze betrokken worden. Waarborg de belangen van toekomstige generaties, zoals met wetgeving (voorbeeld: Wales). Maak korte- en langetermijnkeuzes expliciet. De bestaande generatietoets kan hierbij helpen.

Laat ook diverse organisaties meedenken. Het SDG Nederland netwerk helpt graag met het organiseren van deze inbreng. Het is een netwerk van bedrijven, jongeren, Ngo’s, kennis-en onderwijsinstellingen, gemeenten, banken en burgers.